Bilgiyi İşleme Kuramı

 Bilgiyi İşleme Kuramı, insan zihninin çevresinden aldığı bilgiyi nasıl işlediğini, depoladığını ve geri çağırdığını açıklamaya yönelik bir kuramdır. Bu kuram, bilgisayarın çalışma prensipleriyle benzerlikler gösterir, çünkü insan zihni de bilgiyi alır (girdi), işler (işlem) ve sonra kullanmak için depolar (çıktı). Bilgiyi İşleme Kuramı, öğrenme ve bilişsel gelişim süreçlerini anlamada önemli bir araçtır.

Bilgiyi İşleme Kuramının Temel İlkeleri

1. Bilgi Alımı (Input): İnsanlar, çevrelerinden duyusal organlar (göz, kulak, deri vb.) aracılığıyla bilgi alırlar. Bu aşamada, dış dünyadan gelen bilgiler beyin tarafından işlenmeye uygun bir hale getirilir.

   • Örnek: Bir kişi bir kitap okurken gözleri, sayfalardaki yazıları algılar ve bu bilgiler, beyin tarafından işlenmeye başlar.

2. Bilgi İşleme (Processing): Bilgiyi işleme aşaması, alınan verilerin anlamlı hale getirilmesi sürecidir. Bu, algılama, dikkat, hafıza ve düşünme gibi bilişsel süreçleri içerir.

   • Dikkat: İnsanlar, çevreden gelen çok sayıda uyarıdan yalnızca bir kısmına dikkat eder. Bu, hangi bilginin işleneceğine karar verme sürecidir.

   • Algılama: İnsanlar çevresindeki dünyayı algılar ve bu algılar, beyin tarafından işlenmek üzere kısa süreli belleğe aktarılır.

3. Depolama (Storage): İşlenen bilgi, kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılabilir. Uzun süreli bellek, bireyin yaşadığı deneyimlerden öğrendiği bilgilerin kalıcı olarak depolandığı yerdir.

   • Kısa süreli bellek (STM): Sınırlı kapasiteye sahip olup kısa süreli verileri tutar (yaklaşık 15-30 saniye).

   • Uzun süreli bellek (LTM): Bilgilerin daha uzun süre saklandığı ve gerektiğinde erişilebilen depolama alanıdır.

4. Bilgi Geri Çağırma (Output): Depolanan bilgi, gerektiğinde hatırlanarak kullanılır. Bu aşamada, önceki öğrenme ve deneyimler kullanılarak çeşitli görevler yerine getirilir.

   • Örnek: Bir kişi telefon numarasını ezberledikten sonra, telefonu aramak için numarayı hatırladığında bilgi geri çağırma gerçekleşir.

Bilgiyi İşleme Süreci ve Bellek Modelleri:

Bilgiyi İşleme Kuramı, belleği genellikle üç ana aşamadan oluşan bir süreç olarak ele alır: girdi, işleme ve çıktı.

1. Atkinson-Shiffrin Modeli (Üç Aşamalı Model): Atkinson ve Shiffrin’in geliştirdiği bu model, bilginin nasıl işlendiğini açıklamak için en yaygın kullanılan kuramlardan biridir. Bu modele göre, bilgi şu aşamalardan geçer:

   • Duyusal Bellek: Çevresel uyarılar, duyusal bellekten geçer. Bu bellek türü çok kısa ömürlüdür (0.5-1 saniye).

   • Kısa Süreli Bellek (Kısa Süreli Depolama): Duyusal bellekten gelen bilgiler, dikkat yoluyla kısa süreli belleğe aktarılır. Burada sınırlı miktarda bilgi kısa süreyle tutulur (yaklaşık 20-30 saniye).

   • Uzun Süreli Bellek (Uzun Süreli Depolama): Kısa süreli bellekteki bilgi, tekrarlar ve anlamlı bağlantılarla uzun süreli belleğe taşınır. Uzun süreli bellek sınırsız kapasiteye sahip olup bilgilerin depolandığı yerdir.

2. Baddeley ve Hitch’in Çalışma Belleği Modeli: Baddeley ve Hitch, kısa süreli belleği yalnızca bir depolama alanı olarak değil, aynı zamanda aktif bir işlem alanı olarak tanımladılar. Bu modele göre, kısa süreli bellek birden fazla bileşenden oluşur:

   • Bireysel Bileşenler:

     • Yönlendirici (Central Executive): Dikkat ve bilgi akışını kontrol eder, bellek arasında geçiş sağlar.

     • Fonoolojik Döngü: Sesle ilgili bilgileri işler (konuşma, sesli hatırlamalar).

     • Görsel-uzamsal İşlemci: Görsel ve mekansal bilgileri işler (görsel algılar, harita okuma).

     • Epizodik Bellek: Anlık olayları ve deneyimleri organize eder.

3. Episodik Bellek ve Anlamlılık: Bilgiyi depolamanın ve geri çağırmanın etkinliği, bilginin ne kadar anlamlı olduğu ve ne kadar dikkatli işlendiğiyle de ilgilidir. Anlamlı bilgiler daha uzun süreli belleğe aktarılabilir.

Bilgiyi İşleme Kuramı ve Öğrenme:

Bilgiyi İşleme Kuramı, öğrenme süreçlerini anlamada önemli bir teoridir. Öğrenme, bilgilerin çevreden alınması, işlenmesi ve depolanması sürecidir. Öğrencilerin dikkatini nasıl yönlendirebileceğimizi, bilgiye nasıl anlam katabileceğimizi ve bilgiyi etkili bir şekilde nasıl hatırlayacaklarını anlayabilmek, bu kuramın uygulamalı yönlerini oluşturur.

• Dikkat ve Konsantrasyon: Öğrenciler, çevreden çok sayıda uyarı alır. Bilgiyi işlemek için önce hangi bilgilere dikkat edeceklerine karar vermelidirler. Öğreticiler, dikkati yönlendiren materyaller hazırlayarak öğrencilerin öğrenme süreçlerini kolaylaştırabilirler.

• Tekrar ve Anlamlandırma: Bilgiyi uzun süreli belleğe aktarabilmek için anlamlandırma ve tekrar etme büyük önem taşır. Öğrenciler, bilgiyi bağlam içinde öğrenirse, bu bilgi daha kolay hatırlanır.

• Bellek Stratejileri: Bilgiyi işlemeyi kolaylaştırmak için çeşitli bellek stratejileri kullanılabilir. Bunlar arasında gruplama, mnemonik yöntemler (hafıza ipuçları) ve anlamlı bağlantılar kurma bulunur.

Sonuç:

Bilgiyi İşleme Kuramı, insan zihninin çevresel bilgileri nasıl aldığı, işlediği, depoladığı ve geri çağırdığına dair kapsamlı bir açıklama sunar. Bu kuram, öğrenme süreçlerinin ve bilişsel gelişimin anlaşılması açısından çok önemlidir. Öğrenme, yalnızca bilginin alınmasından ibaret değil, aynı zamanda bu bilginin anlamlı bir şekilde işlenmesi ve uzun süreli belleğe aktarılmasıdır.