Edimsel Koşullanma Pekiştirme Tarifeleri

 Edimsel Koşullanma (Operant Conditioning), B.F. Skinner tarafından geliştirilen bir öğrenme teorisi olup, bireylerin davranışlarının ödüller veya cezalarla şekillendirildiği bir süreçtir. Bu süreçte, pekiştirme tarifeleri, yani davranışların hangi sıklıkla pekiştirileceği, öğrenme sürecinin etkinliği üzerinde önemli bir rol oynar. Pekiştirme tarifeleri, davranışın pekiştirilme sıklığını belirler ve bu, bireylerin ne kadar hızlı öğrenebileceğini veya belirli bir davranışı ne kadar süreyle sürdürebileceğini etkiler.

Pekiştirme Tarifeleri:

Pekiştirme tarifeleri, iki ana grupta incelenebilir: kesin tarifeler ve belirsiz tarifeler.

1. Kesin Pekiştirme Tarifeleri (Continuous Reinforcement):

• Tanım: Bu tür tarifelerde, her doğru davranıştan sonra ödül (pekiştireç) verilir.

• Özellikler:

  • Birey her davranışta pekiştirilir, bu da öğrenmenin hızlı olmasını sağlar.

  • Ancak, kesin pekiştirme tarifesiyle öğrenilen davranışlar kalıcı olmayabilir, çünkü ödülün sürekli verilmesi, pekiştirme kaybolduğunda davranışın da kaybolmasına yol açabilir.

• Örnek: Bir öğrenci her doğru cevabı verdiğinde öğretmen ona ödül verir (örneğin, yıldız yapıştırma).

2. Belirsiz Pekiştirme Tarifeleri (Intermittent Reinforcement):

Bu tarifeler, her davranışta ödül verilmez. Birey ödülü bazı davranışlardan sonra alır ve bu, öğrenme sürecinin daha kalıcı olmasını sağlar. Belirsiz pekiştirme tarifeleri, birkaç farklı şekilde uygulanabilir:

• A. Zamanla Belirli Pekiştirme (Fixed Interval Schedule):

  • Tanım: Ödül, belirli bir süre sonra verilen davranış için verilir. Yani, bir davranış yalnızca belirli bir süre geçtikten sonra pekiştirilir.

  • Özellikler: Zamanın belirli aralıklarla ölçülmesi gerekir, fakat bir davranışın ne kadar sıklıkla yapılması gerektiği zamanla sınırlıdır.

  • Örnek: Her 10 dakikada bir, bir öğrenci doğru cevap verdiğinde öğretmeni ödüllendirir.

• B. Davranışla Belirli Pekiştirme (Fixed Ratio Schedule):

  • Tanım: Ödül, belirli sayıda doğru davranıştan sonra verilir. Yani, bir davranışın belirli bir sayıda tekrarı sonucunda ödül verilir.

  • Özellikler: Öğrencinin doğru yanıtlarının sayısı sabittir ve her doğru yanıttan sonra bir ödül beklenir.

  • Örnek: Öğrenci, 5 doğru cevabı verdikten sonra öğretmen tarafından ödüllendirilir.

• C. Zamanla Değişken Pekiştirme (Variable Interval Schedule):

  • Tanım: Ödül, belirli bir zaman dilimi içinde ama değişken bir süre sonra verilir. Davranışın zaman aralığı sabit değildir ve ödül, davranışın ne zaman yapılacağına göre farklı sürelerde verilir.

  • Özellikler: Bu tarifede, bireylerin ödülün ne zaman verileceğini bilememesi, öğrenmenin daha güçlü ve kalıcı olmasına neden olur.

  • Örnek: Öğrenci doğru cevap verdiğinde, öğretmen 5 dakikadan 10 dakikaya kadar değişen bir süre sonra ödül verir.

• D. Davranışla Değişken Pekiştirme (Variable Ratio Schedule):

  • Tanım: Ödül, belirli bir sayıda doğru davranıştan sonra, fakat bu sayının değişken olduğu bir tarifedir. Birey her zaman farklı sayıda doğru yanıt verdikten sonra ödüllendirilir.

  • Özellikler: Bu tarifede, ödülün verileceği sayıyı tahmin etmek zor olduğu için, öğrenme çok güçlü olur ve birey sürekli olarak davranışlarını sürdürür.

  • Örnek: Öğrenci her 3, 5 veya 7 doğru cevaptan sonra ödüllendirilir, ancak ne zaman ödül alacağını bilmez.

---

Pekiştirme Tarifelerinin Öğrenmeye Etkisi:

• Kesin Pekiştirme: Davranışın hızla öğrenilmesini sağlar, ancak kalıcılık açısından zayıf olabilir.

• Belirsiz Pekiştirme: Davranışların daha kalıcı ve güçlü bir şekilde öğrenilmesini sağlar çünkü birey ödülün zamanlamasını ve sıklığını tahmin edemez.

  • Değişken Pekiştirme tarifeleri özellikle davranışları uzun süre sürdürmek için en etkili tarifedir. Değişken oranlı tarifeler, kumarhanelerdeki slot makinelerinin çalıştığı şekilde, en güçlü öğrenme ve sürdürme etkisi sağlar.

---

Özet:

Pekiştirme tarifeleri, öğrenme sürecinin hızını ve kalıcılığını önemli ölçüde etkiler. Kesin pekiştirme tarifeleri öğrenmeyi hızlandırırken, belirsiz tarifeler (özellikle değişken pekiştirme tarifeleri) öğrenilen davranışları daha kalıcı hale getirir. Eğitici ve terapistlerin, davranışları şekillendirme ve sürdürme amacına göre bu tarifeleri dikkatli bir şekilde seçmeleri gerekmektedir.