İktidar Çeşitleri

 

Kurucu İktidar

Kurucu İktidar Nedir?

Kurucu iktidar, bir devletin anayasal düzenini belirleme, değiştirme veya yeniden yapılandırma yetkisine sahip olan iktidardır. Bir devletin anayasal düzeni, toplumun temel kurallarını, devletin yapısını, işleyişini ve vatandaşların temel haklarını belirler. Kurucu iktidar, anayasanın üstünde bir irade olarak kabul edilir ve devletin temel düzenlemelerini oluşturur.

Kurucu İktidar Türleri:

1. Asli (Özgün) Kurucu İktidar

• Tanım: Anayasayı tamamen yeni baştan yapma yetkisine sahip olan siyasal iktidardır. Mevcut anayasal düzenin dışında, sınırlanamaz ve denetlenemez bir güç olarak kabul edilir.
• Özellikler:
  • Bir devletin yeni bir anayasa yapma yetkisine sahiptir.
  • Anayasa dışı bir gücü temsil eder, yani mevcut anayasalara bağlı kalmaksızın hareket eder.
  • Devletin varlığı veya siyasi düzenin değişmesi durumunda ortaya çıkar (devrim, savaş, bağımsızlık gibi).
  • Meşruiyetini halk iradesinden alır.
• Örnekler:
  • 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla birlikte yeni bir anayasa yapılması.
  • 1789 Fransız Devrimi sonrasında yeni bir anayasa yapılması.

2. Tali (Türev) Kurucu İktidar

• Tanım: Mevcut anayasanın kurallarına göre anayasada değişiklik yapma yetkisine sahip olan iktidardır. Var olan anayasanın sınırları içinde hareket eder.
• Özellikler:
  • Anayasal düzenin öngördüğü sınırlara ve yöntemlere uygun olarak anayasa değişiklikleri yapar.
  • Asli kurucu iktidar gibi sınırsız bir yetkisi yoktur.
  • Mevcut anayasanın devamlılığını sağlar ve anayasal sürekliliği korur.
  • Anayasa değişikliği için belirli prosedürlere uymak zorundadır (meclis onayı, referandum vb.).
• Örnekler:
  • Türkiye'de 1982 Anayasası'nda yapılan değişiklikler.
  • ABD Anayasası'nda yapılan 27 değişiklik (değişiklik ekleri).

3. Kurulmuş İktidar

• Tanım: Anayasayı değiştirme gücü olmayan, yalnızca mevcut anayasa çerçevesinde devleti yöneten siyasal iktidardır. Yürütme ve yasama organları bu iktidarın parçasıdır.
• Özellikler:
  • Mevcut anayasanın çizdiği sınırlar içinde hareket eder.
  • Anayasal düzenin sürekliliğini sağlamak ve günlük yönetimi yürütmekle görevlidir.
  • Anayasanın üstünde bir yetkiye sahip değildir.
  • Anayasa ile sınırlı olduğu için anayasal denetime tabidir.
• Örnekler:
  • Türkiye'de TBMM, Cumhurbaşkanı ve hükümet.
  • Almanya'da Bundestag (Federal Meclis) ve hükümet.

Kurucu İktidar Türlerinin Karşılaştırılması:

Tür	Yetki Alanı	Meşruiyet Kaynağı	Hareket Alanı
Asli Kurucu İktidar	Anayasayı yeniden yapma	Halk iradesi, devrim, bağımsızlık	Sınırsız ve denetlenemez
Tali Kurucu İktidar	Anayasa değişikliği yapma	Mevcut anayasa	Anayasa kurallarına göre sınırlı
Kurulmuş İktidar	Devleti yönetme, yasaları uygulama	Anayasa ve yasalar	Anayasaya bağlı ve denetime tabi

Kurucu İktidarın Ortaya Çıkışı ve Etkileri:

• Siyasi ve Toplumsal Değişimler: Devrimler, savaşlar, bağımsızlık hareketleri gibi olağanüstü durumlarda asli kurucu iktidar devreye girer. Yeni bir devlet yapısı oluşturulur.
• Anayasal Süreklilik: Tali kurucu iktidar, mevcut anayasanın sürdürülebilirliğini sağlar. Anayasa değişiklikleri bu süreçte gerçekleşir.
• Günlük Yönetim: Kurulmuş iktidar, anayasal düzen içinde yasaları uygular ve günlük yönetimi gerçekleştirir.

Sonuç:

Kurucu iktidar, devletin temel yapısının belirlenmesinde ve anayasal düzenin oluşturulmasında kritik bir rol oynar. Asli kurucu iktidar, devrimsel ve radikal değişimler yaparken, tali kurucu iktidar anayasal devamlılığı sağlar. Kurulmuş iktidar ise mevcut anayasal düzenin içinde devletin yönetimini gerçekleştiren bir güçtür. Bu yapıların bir arada varlığı, devletin işleyişini ve hukukun üstünlüğünü sağlamak için önemlidir.