Klasik Tepkisel Koşullanma (Pavlovian Koşullanma)

 

Klasik Tepkisel Koşullanma (Pavlovian Koşullanma)

Klasik koşullanma, öğrenme psikolojisinin temel kuramlarından biridir ve ilk olarak Rus psikolog Ivan Pavlov tarafından keşfedilmiştir. Pavlov, köpeklerin yemekle ilgili tepkilerini inceleyerek bu öğrenme biçimini keşfetmiştir. Klasik koşullanma, doğal olarak oluşan bir tepkiyi, belirli bir uyaranla ilişkilendirme sürecini ifade eder.

Klasik Koşullanma Nasıl Çalışır?

Klasik koşullanma, bir nötr uyaranın (doğal olarak tepki oluşturmaz) doğal bir uyaranla (tepkisini doğal olarak meydana getiren) ilişkilendirilmesiyle, nötr uyaranın da tepki üretmesine neden olan bir öğrenme türüdür.

Örnek olarak Pavlov’un ünlü deneyi üzerinden açıklanabilir:

1. Doğal Uyaran (Uyarıcı): Köpeğin doğal olarak salya üretmesine neden olan uyaran, yemektir. Yemek, köpekte salya üretme tepkisi oluşturur (bu tepki koşulsuz tepkidir).

2. Nötr Uyaran: Başlangıçta yemekle hiçbir ilişkisi olmayan bir uyaran, örneğin zil sesi, köpekte herhangi bir tepki oluşturmaz.

3. Koşullanma Süreci: Zil sesi (nötr uyaran), yemekle (doğal uyaran) bir süre birlikte sunulduğunda, köpek zamanla sadece zil sesini duyduğunda da salya üretmeye başlar. Zil sesinin yemekle ilişkili olduğu öğrenilir.

4. Koşullu Uyaran: Zil sesinden sonra yemek verildiği için, zil sesi koşullu uyaran haline gelir.

5. Koşullu Tepki: Zil sesini duyduğunda köpek, yemekle ilişkilendirilmiş olduğu için salya üretir. Bu, koşullu tepkidir. Başlangıçta yemekle ilişkili olmayan zil sesi, artık yemek gibi bir tepki oluşturur.

---

Temel Terimler ve Kavramlar

1. Koşulsuz Uyaran (Uyarıcı - U): Doğal olarak tepki oluşturan uyaran. (Örneğin, yemek).

2. Koşulsuz Tepki (Tepki - T): Koşulsuz uyaranla (doğal uyaran) otomatik olarak verilen tepki. (Örneğin, yemek gördüğünde salya üretmek).

3. Nötr Uyaran (N): Başlangıçta tepki oluşturmayan, herhangi bir duyuya dayalı uyaran. (Örneğin, zil sesi).

4. Koşullu Uyaran (KU): Nötr uyaranın, koşulsuz uyaranla (yemek gibi) ilişkilendirilmesi sonucu tepki oluşturmaya başlayan uyaran. (Örneğin, zil sesi).

5. Koşullu Tepki (KT): Koşullu uyaranın (zil sesi) tepki oluşturması. (Örneğin, zil sesini duyduğunda salya üretmek).

---

Koşullanma Sürecinin Aşamaları

1. Önceki Durum (Koşulsuz Tepki):

   • Yemek → Salya (Doğal tepki)

2. Koşullanma Süreci:

   • Zil sesi + Yemek → Salya (Nötr uyaran ve koşulsuz uyaran birlikte sunulur)

3. Son Durum (Koşullu Tepki):

   • Zil sesi → Salya (Zil sesi, koşullu uyaran hâline gelir ve salya üretimi oluşturur).

---

Klasik Koşullanmanın Özellikleri

• Genelleme: Koşullanmış tepki, benzer uyaranlara da yayılabilir. Örneğin, köpek, zil sesi dışında başka bir ses duyduğunda da salya üretebilir.

• Ayırt Etme: Birey, benzer uyaranlardan sadece koşullu uyaranı ayırt etmeyi öğrenebilir. Örneğin, köpek sadece belli bir zil sesine tepki verir, diğer seslere tepki vermez.

• Zayıflama (Extinction): Eğer koşullu uyaran (örneğin zil sesi) bir süre koşulsuz uyaran (yemek) ile birlikte sunulmazsa, koşullu tepki zamanla zayıflar ve kaybolur.

• Yeniden Koşullanma (Spontaneous Recovery): Zayıflayan tepki, belli bir süre sonra tekrar ortaya çıkabilir.

---

Klasik Koşullanmanın Günlük Hayattaki Uygulamaları

• Reklamlar: Reklamlar, olumlu duyguları uyandıran müzik veya görüntülerle ürünleri ilişkilendirir. Örneğin, bir parfüm reklamında güzel bir ortam, hoş bir müzik ve hoş kokular, parfümü daha çekici hale getirebilir.

• Fobi ve Anksiyete: Klasik koşullanma, bazı korku ve anksiyete durumlarını açıklayabilir. Örneğin, küçük bir çocuk, bir köpek tarafından ısırıldıktan sonra tüm köpeklere karşı korku geliştirebilir.

• Alışkanlıklar: Klasik koşullanma, alışkanlıkların oluşmasına da katkıda bulunur. Örneğin, sabah kahve içmek, kişi için bir rutine dönüşebilir ve kahve kokusu duyduğunda kişi uyanmış ve aktif olma eğiliminde olabilir.

---

Sonuç:

Klasik tepkisel koşullanma, bireylerin çevrelerinden nasıl öğrendiğini açıklayan önemli bir kuramdır. Pavlov’un köpekler üzerinde yaptığı deneyler, bu öğrenme türünün temel ilkelerini ortaya koymuştur. İnsanların öğrenme süreçlerini daha iyi anlayabilmek için klasik koşullanma, psikolojik tedavi ve davranış değişikliği alanlarında da uygulanmaktadır.