Paraleller ve Özellikleri

 

Paraleller ve Özellikleri

Giriş:

Paraleller, coğrafyada yeryüzünü tanımak, konum belirlemek ve haritalar üzerinde yer tespiti yapmak için kullanılan temel kavramlardan biridir. Dünya üzerinde yatay olarak uzanan bu hayali çizgiler, çeşitli özellikleriyle konum belirlemede kritik rol oynar.

I. Paralel Nedir?

Paraleller, Dünya üzerindeki Ekvator'a paralel olarak çizilmiş hayali dairelerdir. Enlemler olarak da adlandırılan bu daireler, yerkürenin coğrafi konumunu belirlemekte kullanılır.

• Başlangıç paraleli Ekvator'dur.
• Paralellerin belirlenmesinde temel alınan açı sistemidir.
• Paralel daireleri, yerel saat farklarının belirlenmesinde kullanılmaz; bu işlev boylamlara aittir.

II. Paralellerin Özellikleri:

1. Sayısı ve Dağılımı:

• Dünya üzerinde toplam 180 paralel vardır.
  • 90 tanesi Kuzey Yarımküre’de
  • 90 tanesi Güney Yarımküre’de
• Ekvator, 0° paralelidir ve başlangıç paraleli olarak kabul edilir.
• Kutuplarda paraleller nokta halini alır ve son bulur.

2. Uzaklık:

• Ardışık iki paralel arasındaki mesafe her yerde 111 km'dir.
• Paraleller arasındaki bu uzaklık sabittir.
• Paralellerin boyları Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe kısalır.

3. Boyları:

• En uzun paralel dairesi Ekvator’dur.
• Ekvator’dan kutuplara gidildikçe paralel dairelerinin çevresi daralır.
• Kutuplarda bu çevre 0 km olur (nokta şeklindedir).

4. Derecelendirme:

• Paralellerin dereceleri, Ekvator’dan kutuplara doğru artar.
  • Kuzey Yarımküre’de 0° - 90° Kuzey
  • Güney Yarımküre’de 0° - 90° Güney
• Aynı paralel üzerindeki bütün noktalar aynı enleme sahiptir.

5. Özel Paraleller:

Dünya üzerinde bazı özel paraleller vardır. Bu paralellerin belirli özellikleri ve önemi bulunur:

• 0° Paraleli: Ekvator
• 23° 27' Kuzey Paraleli: Yengeç Dönencesi
• 23° 27' Güney Paraleli: Oğlak Dönencesi
• 66° 33' Kuzey Paraleli: Kuzey Kutup Dairesi
• 66° 33' Güney Paraleli: Güney Kutup Dairesi
• 90° Kuzey ve 90° Güney: Kutuplar

III. Paralellerin Coğrafi Önemi:

• Paraleller, iklim kuşaklarının belirlenmesinde kullanılır.
• Dünya'nın sıcaklık dağılışı paralellere göre şekillenir.
• Enlemler, tarım faaliyetlerinin, bitki örtüsünün ve hayvan türlerinin dağılımında etkilidir.
• Gölge boylarının yıl içindeki değişimlerinde paraleller etkili olur.

IV. Paraleller ve Enlem İlişkisi:

• Paraleller enlem olarak da adlandırılır.
• Aynı enlem üzerindeki tüm noktaların güneş ışınlarını alış açısı aynıdır.
• Deniz seviyesindeki sıcaklık, Ekvator’dan kutuplara gidildikçe genellikle azalır.
• Aynı enlem üzerindeki tüm noktalar aynı yerel saate sahip değildir; yerel saat farkları boylamlara bağlıdır.

V. Paralellerin Kullanım Alanları:

• Harita ve atlaslarda konum belirleme.
• İklim kuşaklarının sınırlarını belirleme.
• Küresel ve bölgesel iklim analizlerinde sıcaklık dağılışını değerlendirme.
• Tarımsal faaliyetlerin belirlenmesinde önemli rol oynar.

KPSS İçin Önemli Notlar:

• Ekvator, en uzun paraleldir.
• Paraleller, boylamlar gibi yerel saat hesaplamalarında kullanılmaz.
• İklim kuşaklarının belirlenmesinde paraleller esas alınır.
• Kuzey Yarımküre’deki paraleller Kuzey enlemleri, Güney Yarımküre’deki paraleller Güney enlemleri olarak adlandırılır.
• Aynı paralel üzerinde yer alan noktalar, farklı boylamlarda olsa bile aynı enleme sahiptir.