Piaget ve Bilişsel Gelişim

 Piaget ve Bilişsel Gelişim

Jean Piaget, İsviçreli bir psikolog olup, bilişsel gelişim üzerine yaptığı çalışmalarla tanınır. Piaget'in bilişsel gelişim teorisi, çocukların düşünme becerilerinin zamanla nasıl evrildiğini anlamaya yönelik temel bir yaklaşımdır. Piaget, çocukların dünyayı nasıl algıladıklarını, nasıl öğrendiklerini ve nasıl düşündüklerini araştırarak, bilişsel gelişimin bir dizi aşamadan geçtiğini savunmuştur.

Piaget'e göre, bilişsel gelişim, çocuğun çevresine dair bilgi toplama, işleme ve bu bilgileri anlamlandırma süreçlerinin bir sonucudur. Çocuklar doğuştan, belirli biyolojik yapılarla dünyayı keşfetmeye başlarlar, ancak bu süreç, çeşitli gelişim aşamalarıyla ilerler. Piaget, bilişsel gelişimin aktif bir süreç olduğunu ve çocukların çevrelerinden etkileşimler yoluyla sürekli olarak yeni bilgi öğrendiklerini belirtmiştir.

Piaget'in Bilişsel Gelişim Kuramı

Piaget'in bilişsel gelişim kuramı, 4 temel aşamadan oluşur. Bu aşamalar, çocuğun düşünme ve algılama biçimlerinin nasıl değiştiğini ve olgunlaştığını gösterir.

1. Duyusal-Motor Dönem (Sensorimotor Stage) – 0-2 Yaş

Bu dönem, çocuğun doğrudan çevresiyle etkileşimde bulunduğu, hareket ve duyusal bilgileri işlediği ilk aşamadır. Piaget, çocukların bu dönemde “düşünme”yi daha çok duyusal deneyimler ve motor hareketlerle yaptıklarını belirtmiştir.

• Nesne Sürekliliği: Bu dönemin önemli bir kazanımı, nesne sürekliliği kavramıdır. Çocuk, bir nesne gözünden kaybolduğunda, o nesnenin hala var olduğunu fark etmeye başlar.

• Basit Zihinsel Temsil: Çocuklar, nesneleri zihinlerinde temsil etmeye başlarlar. Bu dönemde sembolik düşünme henüz gelişmemiştir.

2. İşlem Öncesi Dönem (Preoperational Stage) – 2-7 Yaş

İkinci aşama olan işlem öncesi dönemde çocuklar, sembolik düşünme becerilerini kazanmaya başlarlar. Bu dönemde dil kullanımı artar, ancak çocuklar hâlâ mantıklı düşünme becerilerinde yetersizdir.

• Benmerkezcilik (Egocentrism): Çocuklar, dünyayı kendi bakış açılarına göre görürler. Başkalarının perspektifini anlamakta güçlük çekerler.

• Animizm: Çocuklar, cansız nesneleri canlıymış gibi düşünürler. Örneğin, oyuncaklarının hisleri olduğunu düşünebilirler.

• Mantıklı Düşünce Yetersizliği: Çocuklar, mantıklı düşünceyi henüz tam olarak geliştirememiştir. Nesnelerin özellikleri veya sayıları hakkında fikir yürütürken hatalar yapabilirler.

3. Somut İşlemler Dönemi (Concrete Operational Stage) – 7-11 Yaş

Bu aşama, çocukların mantıklı düşünmeye başladığı, ancak hâlâ soyut düşünme becerilerinin sınırlı olduğu bir dönemdir. Çocuklar, nesnelerle ve olaylarla ilgili daha mantıklı ve sistematik düşünmeye başlarlar.

• Tersine Çevrilebilirlik (Reversibility): Çocuklar, bir işlemi tersine çevirebileceğini fark ederler. Örneğin, bir sıvının sıcaklık değişimini anlayabilirler.

• Sınıflama: Çocuklar nesneleri kategorilere ayırabilir ve bir grup nesne ile ilgili genel bir yargıya varabilirler.

• Korunum (Conservation): Nesnelerin bazı özelliklerinin (örneğin, sayı, miktar, ağırlık) şekil değiştirse bile değişmediğini anlama yeteneği gelişir.

4. Soyut İşlemler Dönemi (Formal Operational Stage) – 12 Yaş ve Üstü

Bu son aşamada, bireyler soyut düşünmeye ve mantıklı akıl yürütme becerilerini tam anlamıyla geliştirmeye başlarlar. Artık soyut kavramlar ve hipotezler üzerinde düşünme yetenekleri vardır.

• Soyut Düşünme: Birey, soyut kavramlar üzerinde düşünme ve problem çözme yeteneği kazanır. Örneğin, "adil" ya da "özgürlük" gibi soyut kavramları anlayabilir.

• Hipotetik-Dedüktif Akıl Yürütme: Gençler, soyut hipotezler kurarak çeşitli senaryolar üzerinde düşünme ve sonuçlara ulaşma yeteneğine sahip olurlar.

• Sistematik Problem Çözme: Bireyler, bir problemi sistematik bir şekilde çözme yeteneği kazanırlar. Farklı çözüm yollarını değerlendirebilirler.

---

Piaget'in Bilişsel Gelişim Kuramının Temel Özellikleri

1. Aktif Öğrenme: Piaget, çocuğun çevresini aktif olarak keşfettiğini savunur. Çocuk, dünyayı anlamak için çevresine müdahale eder, gözlemler yapar ve deneyimlere dayalı olarak düşünme biçimini geliştirir.

2. Bilişsel Dengeleme (Equilibration): Piaget'e göre, çocuklar, yeni bilgileri mevcut şemalarıyla (düşünme yapılarıyla) dengelemeye çalışırlar. Yeni bilgilerin eski şemalarla çelişmesi durumunda, çocuklar bir uyum sürecine girer (akkomodasyon) ve yeni şemalar oluştururlar.

3. Bilişsel Yapıların Gelişimi: Çocukların bilişsel yapıları zamanla gelişir. Bu yapıların evrimi, belirli bir düzeyde soyut ve mantıklı düşünmeyi mümkün kılar.

4. Herkes Aynı Dönemlerden Geçer: Piaget'in kuramına göre, çocuklar bilişsel gelişim aşamalarından geçerken, her bir çocuk aynı sıralamayla ancak farklı hızlarla bu aşamalara ulaşır.

Piaget'in Teorisinin Eleştirileri ve Katkıları

• Eleştiriler: Piaget’in kuramı, gelişim süreçlerini belirli yaş dönemlerine ayırırken, bazı araştırmalar bu yaş aralıklarının daha esnek olduğunu ve kültürler arası farklılıkların da etkili olduğunu göstermektedir. Ayrıca, Piaget’in çalışmalarında çocukların bilişsel becerilerinin, yetişkinlerin becerileriyle kıyaslanarak fazla sınırlı değerlendirildiği öne sürülmüştür.

• Katkılar: Piaget, bilişsel gelişimi bir süreç olarak ele almış ve çocukların düşünme becerilerinin nasıl evrildiğini detaylı şekilde incelemiştir. Ayrıca, eğitimde çocukların gelişimsel seviyelerine uygun öğretim stratejilerinin benimsenmesi gerektiğini vurgulamıştır.

Sonuç

Piaget, çocukların bilişsel gelişimini inceleyerek, bireylerin düşünme biçimlerinin zamanla nasıl değiştiğini ve olgunlaştığını anlamamıza yardımcı olmuştur. Onun teorisi, bilişsel gelişimin belirli aşamalardan geçtiğini ve bu aşamaların her birinin, çocuğun çevresiyle etkileşimde bulunarak bir dizi değişim ve gelişim yaşadığını ortaya koymuştur. Bu kuram, eğitim ve psikolojik danışmanlık alanlarında önemli bir rehber olmuştur.