Türkiye'nin Akarsuları

 

Türkiye'nin Akarsuları

Türkiye’nin akarsuları, kaynaklarını aldıkları bölgelere, döküldükleri denizlere ve akış yönlerine göre farklılık gösterir. Ülkenin yüzey şekilleri, iklimi ve jeolojik yapısı akarsuların özelliklerini belirler. Bu konu, KPSS sınavlarında sıkça sorulan alanlardan biridir.

Türkiye'nin Akarsuları ve Sınıflandırılması

1. Türkiye’nin Akarsu Tipleri

Akarsular, kaynak ve dökülme yerlerine göre üç ana grupta incelenir:

a) Kaynağını Başka Ülkeden Alıp Ülkemizden Denize Dökülenler:

• Meriç Nehri: Kaynağı Bulgaristan'da olup Edirne'den geçerek Ege Denizi'ne dökülür.
• Asi Nehri: Lübnan'da doğar, Suriye ve Hatay'dan geçerek Akdeniz'e dökülür.

b) Kaynağını Türkiye’den Alıp Başka Ülkelerden Denize Dökülenler:

• Fırat ve Dicle: Türkiye’den doğup Irak üzerinden Basra Körfezi’ne dökülür.
• Aras ve Kura: Türkiye’den doğup Azerbaycan üzerinden Hazar Denizi’ne dökülür.
• Çoruh Nehri: Artvin’den doğup Gürcistan üzerinden Karadeniz’e dökülür.

c) Tamamı Türkiye Sınırları İçinde Olan Akarsular:

• Kızılırmak: Türkiye’nin en uzun akarsuyudur (1355 km). İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri'nden geçerek Karadeniz’e dökülür.
• Sakarya, Gediz, Büyük Menderes: Tamamı Türkiye sınırları içindedir.
• Bartın Çayı: Türkiye'de üzerinde ulaşım yapılabilen tek akarsudur (10 km’lik kısmı).

2. Türkiye'deki Akarsuların Genel Özellikleri

• Kısa Boylu: Yüksek engebe nedeniyle kısa akışa sahiptirler.
• Düzensiz Rejim: Karadeniz dışında diğer bölgelerde düzensiz yağış rejimi nedeniyle düzensiz akış gösterirler.
• Denge Profiline Ulaşmamış: Genç ve aktif yükselim alanlarında olduklarından aşındırma süreçleri devam eder.
• Akış Hızları Fazla: Eğimin yüksek olduğu yerlerde hızlanırlar.
• Ulaşıma Uygun Değil: Yatak eğimleri fazla olduğundan taşımacılık için elverişsizdir.
• Hidroelektrik Potansiyeli Yüksek: Barajlar aracılığıyla enerji üretiminde kullanılırlar.
• Aşındırma Güçleri Fazla: Yatak eğimlerinin fazla olması aşındırma gücünü artırır.
• Bol Alüvyon Taşırlar: Akarsular, tarım için önemli alüvyonlu ovalar oluşturur.
• Kapalı ve Açık Havzalar: Türkiye’de kapalı ve açık havzalar bulunmaktadır.

3. Akarsu Havzaları

Akarsuların döküldükleri yerlere göre sınıflandırılan havzalar ikiye ayrılır:

a) Açık Havzalar

• Denize ulaşabilen havzalardır.
• Türkiye'de Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz ve Basra Körfezi açık havzalıdır.
• Örnek Akarsular: Fırat, Dicle, Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Gediz, Büyük Menderes, Meriç.

b) Kapalı Havzalar

• Denize ulaşamayan havzalardır.
• İç Anadolu’da Tuz Gölü, Van Gölü, Göller Yöresi ve Hazar Gölü kapalı havzalıdır.
• Türkiye'nin en büyük kapalı havzası: Tuz Gölü’dür.
• Örnek Akarsular: Akarçay, Konya Havzası, Van Gölü’ne dökülen dereler.

4. Türkiye'nin Akarsuları ve İklim İlişkisi

• Karadeniz: Yağışlar düzenli olduğundan akarsuların rejimi de daha düzenlidir.
• İç Anadolu: Yağışlar az ve düzensiz olduğu için akarsuların rejimi düzensizdir.
• Akdeniz ve Ege: Yağışlar kış aylarında yoğun olduğundan akarsuların debisi kışın artar.
• Doğu Anadolu: Kar erimeleriyle akarsu debisi bahar aylarında yükselir.

5. Akarsuların Türkiye Ekonomisindeki Yeri

• Enerji Üretimi: Barajlar aracılığıyla hidroelektrik enerji üretilir.
  • Örnek: Atatürk Barajı (Fırat Nehri), Keban Barajı (Fırat Nehri)
• Tarım: Alüvyonlu ovalarda tarımsal faaliyetler yapılır.
  • Örnek: Çukurova (Seyhan ve Ceyhan Nehirleri), Bafra ve Çarşamba Ovaları (Kızılırmak ve Yeşilırmak)
• Turizm: Rafting ve doğa turizmi yapılır.
  • Örnek: Çoruh Nehri'nde rafting, Manavgat Şelalesi'nde doğa turizmi

KPSS İçin Önemli Notlar

• Türkiye'nin en uzun nehri: Kızılırmak
• Kaynağını Türkiye'den alıp yurtdışına dökülen akarsular: Fırat, Dicle, Çoruh
• Ulaşım yapılan tek akarsu: Bartın Çayı
• Kapalı havzanın en büyüğü: Tuz Gölü
• Hidroelektrik potansiyeli en yüksek bölge: Doğu Anadolu
• Denize dökülmeyen ve kapalı havzada kalan akarsular: Akarçay, Konya Havzası akarsuları