Türkiye'nin Kıyı Tipleri

 

Türkiye'nin Kıyı Tipleri 

Türkiye'nin kıyı tipleri, kıyı çizgisinin genel özelliklerine, denizlerle bağlantısına ve kıyıya yakın dağların uzanışına göre çeşitlilik gösterir. Türkiye'nin üç tarafı denizlerle çevrili olduğu için farklı özelliklerde kıyı tipleri bulunur. Bu kıyı tipleri, iç kuvvetler (dağ oluşumu) ve dış kuvvetler (akarsular, dalgalar, akıntılar) sonucunda oluşmuştur.

Türkiye'nin Kıyı Tipleri

1. Boyuna Kıyılar

• Tanım: Dağların kıyıya paralel uzandığı kıyı tipleridir.
• Görülme Alanları: Karadeniz ve Akdeniz kıyıları.
• Özellikleri:
  • Kıta sahanlığı dardır, deniz aniden derinleşir.
  • Koy, körfez ve doğal liman sayısı azdır.
  • Deniz etkisi iç kesimlere sokulamaz, iklim dar bir kıyı şeridinde hissedilir.
  • Dağlar kıyıya paralel uzandığı için kıyı ile iç kesimler arası ulaşım zor ve maliyetlidir.
  • Karadeniz'de falezler (yalıyarlar) sıkça görülür.
  • Tarım alanları sınırlıdır.
  • Balıkçılık ve çay tarımı yaygındır (Karadeniz).

Boyuna Kıyılara Örnekler:

• Karadeniz kıyıları (Doğu Karadeniz’de falezler belirgindir)
• Akdeniz kıyıları (Antalya'da dik kıyılar ve falezler bulunur)

2. Enine Kıyılar

• Tanım: Dağların kıyıya dik uzandığı kıyı tipleridir.
• Görülme Alanları: Ege Denizi kıyıları.
• Özellikleri:
  • Kıta sahanlığı geniştir, deniz sığdır.
  • Girinti ve çıkıntı çok fazladır; koylar, körfezler ve doğal limanlar yaygındır.
  • Ulaşım kolaydır; iç kesimlerle kıyılar arasında bağlantı gelişmiştir.
  • Deniz etkisi iç kesimlere kadar sokulabilir.
  • Tarım, zeytincilik ve balıkçılık gelişmiştir.
  • Delta ovaları sıkça görülür (Büyük Menderes, Gediz, Bakırçay, Küçük Menderes).

Enine Kıyılara Örnekler:

• Ege kıyıları (İzmir Körfezi, Kuşadası Körfezi, Gökova Körfezi)

3. Ria Tipi Kıyılar

• Tanım: Eski akarsu vadilerinin deniz seviyesinin yükselmesiyle sular altında kalması sonucu oluşur.
• Görülme Alanları: İstanbul ve Çanakkale Boğazları çevresi, Güneybatı Anadolu (Muğla çevresi).
• Özellikleri:
  • Girintili çıkıntılı yapıdadır, koy ve körfezler fazladır.
  • Balıkçılık, turizm ve ulaşım gelişmiştir.
  • İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı’nın oluşumu ria tipi kıyıya örnektir.

Ria Kıyılara Örnekler:

• İstanbul ve Çanakkale Boğazları
• Muğla çevresi (Gökova Körfezi)

4. Dalmaçya Tipi Kıyılar

• Tanım: Kıyıya paralel uzanan sıra dağlarının deniz altında kalmasıyla oluşur.
• Görülme Alanları: Antalya'nın Kaş-Kalkan kıyıları.
• Özellikleri:
  • Adalar, koylar ve körfezler oluşur.
  • Kıyı şeridi boyunca sıralanan ada ve yarımadalar görülür.
  • Turizm potansiyeli yüksektir.

Dalmaçya Kıyılara Örnekler:

• Antalya Kaş-Kalkan çevresi

5. Limanlı Kıyılar

• Tanım: Deniz kıyısında yer alan koyların önünün kıyı oklarıyla kapanması sonucu oluşur.
• Görülme Alanları: Karadeniz kıyılarında sınırlı olarak görülür.
• Özellikleri:
  • Kıyı set gölleri (lagün) oluşabilir.
  • Ulaşımda doğal liman işlevi görür.

Limanlı Kıyılara Örnekler:

• Büyükçekmece ve Küçükçekmece gölleri
• Terkos Gölü

6. Fiyort ve Skyer Tipi Kıyılar

• Tanım: Buzulların oluşturduğu aşındırma şekilleridir. Türkiye'de buzullaşmanın sınırlı olması nedeniyle görülmez.
• Fiyort: Buzul vadilerinin deniz altında kalmasıyla oluşur.
• Skyer: Buzulların taşıdığı büyük kaya parçalarının birikimiyle oluşur.
• Görülme Alanları: İskandinav Yarımadası’nda yaygındır. Türkiye'de görülmez.

Türkiye'de Kıyı Tiplerinin Dağılımı ve Önemi

• Turizm: Ege ve Akdeniz kıyılarında girintili çıkıntılı yapı turizm potansiyelini artırır.
• Ulaşım: Ege kıyılarında ulaşım daha kolayken, Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında zordur.
• Ekonomi: Balıkçılık, tarım, zeytincilik, turizm ve ticaret faaliyetleri kıyıların şekline göre değişir.

KPSS İçin Önemli Notlar:

• Boyuna kıyılar ulaşımı zorlaştırır, enine kıyılar ulaşımı kolaylaştırır.
• Delta ovaları enine kıyılarda gelişir.
• Ria tipi kıyılar İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında gözlenir.
• Türkiye'de fiyort ve skyer kıyıları yoktur.