Uygurlar - Detaylı Konu Anlatımı

1. Uygur Devleti'nin Kuruluşu ve Coğrafyası

Kuruluş Tarihi: 744
Kurucu: Kutluk Bilge Kül Kağan
Başkent: İlk başkent Ötüken, sonra Karabalgasun
Coğrafya: Orta Asya’nın kuzey bölgeleri, bugünkü Moğolistan civarı
Komşuları: Çin, Kırgızlar, Karluklar, Tibetliler

🔹 Önemli Not: Uygurlar, II. Köktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra kurulmuştur. Uygurların kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan, Basmil ve Karluklar ile ittifak kurarak Köktürk Devleti’ni yıkmıştır.

2. Uygurların Devlet Yönetimi ve Toplum Yapısı

Merkezi Yönetim: Kağan merkezli bir yönetim sistemi vardır.
Boylar Birliği: Uygurlar boylar halinde yaşamış ancak güçlü bir merkezi otorite oluşturmuşlardır.
Yerleşik Hayat: Uygurlar, yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olmuştur. Bu durum, onların yaşam tarzını ve kültürünü derinden etkilemiştir.
Din: Maniheizm, Budizm, Şamanizm ve sonrasında kısmen Nasturilik gibi dinlere inanmışlardır. Özellikle Maniheizm'in etkisiyle savaşçı karakterlerini yumuşatmışlar, barışçıl bir politika izlemişlerdir.
Ekonomi: Tarım, ticaret ve hayvancılık yapmışlardır. Çin ve Orta Asya devletleriyle ticaret ilişkileri kurmuşlardır.

🔹 Önemli Not: Maniheizm inancının kabulüyle et ve kan dökmek yasaklandığı için Uygurlar savaşçı özelliklerini büyük ölçüde kaybetmiştir. Bu durum devletin sonunu getiren önemli etkenlerden biri olmuştur.

3. Uygurların Kültürel ve Bilimsel Katkıları

Yazı ve Dil: 18 harften oluşan Uygur Alfabesi geliştirilmiştir. Bu alfabe, Orhun Alfabesi'nden etkilenmiş ve Uygurlar tarafından yaygın olarak kullanılmıştır.
Mimari: Yerleşik hayata geçtikten sonra tapınaklar, manastırlar, saraylar ve şehirler inşa etmişlerdir.
İlk Kütüphane: Uygurlar, Türk tarihinde ilk kütüphaneleri kurmuşlardır.
Matbaa ve Kağıt: Uygurlar, matbaa ve kağıdı kullanarak kültürel eserler vermiştir. Bu özellikleriyle Asya’nın önemli kültürel merkezlerinden biri haline gelmişlerdir.
Sanat: Duvar resimleri, minyatürler, heykeller ve freskler yapmışlardır. Çin ve İran sanatından etkilenmişlerdir.
Edebiyat: Göç ve Türeyiş Destanları Uygurlara aittir. Aynı zamanda Maniheizm ve Budizm ile ilgili çeviri eserler üretmişlerdir.

🔹 Önemli Not: Uygurlar, yerleşik hayata geçerek tarım, ticaret ve sanatla ilgilenmiş, böylece Türk kültürünü büyük oranda zenginleştirmişlerdir.

4. Uygurların Maniheizm ve Budizm'i Kabulü

Maniheizm: Bögü Kağan zamanında kabul edilmiştir. Maniheizm, savaş karşıtı ve barışçıl bir dindir.
Budizm: Maniheizm'in ardından Budizm de benimsenmiştir. Budist tapınaklar ve manastırlar inşa edilmiştir.
Şamanizm: Geleneksel inanç sistemleri arasında yer alır ve halk arasında varlığını sürdürmüştür.

🔹 Önemli Not: Uygurlar, Maniheizm'in etkisiyle savaşçılık özelliklerini kaybetmiş, ancak kültürel gelişim göstermişlerdir.

5. Uygur Devleti'nin Parlak Dönemi: Moyen-Çur Dönemi

Moyen-Çur Kağan dönemi Uygurların en parlak devridir.
Orta Asya’daki ticaret yollarını kontrol altına almışlardır.
Çin ile güçlü ticari ilişkiler kurulmuştur.
Yerleşik hayata geçiş süreci hızlanmıştır.

🔹 Önemli Not: Moyen-Çur Kağan döneminde Uygurlar, hem kültürel hem de ekonomik açıdan zirveye ulaşmıştır.

6. Uygur Devleti'nin Yıkılışı ve Sonrası

Kırgızlar, 840 yılında Uygurları yenilgiye uğratarak devletin yıkılmasına sebep olmuştur.
Uygurlar yıkıldıktan sonra bazı Uygur boyları Turfan (Doğu Türkistan) ve Kan Su Uygurları olarak iki koldan varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Uygurların bir kısmı Müslüman Türkler ile kaynaşarak İslamlaşmıştır.

🔹 Önemli Not: Kırgızlar, savaşçı özelliklerini kaybetmiş olan Uygurları yıkarken Uygur kültürünü de büyük ölçüde etkilemişlerdir.

7. Uygurların Tarihteki Önemi ve Mirası

✅ Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
✅ Türk mimarisinin temellerini atmışlardır.
✅ Matbaa ve kağıdı kullanan ilk Türk topluluğudur.
✅ Türk tarihinde yazılı edebiyatın gelişimine katkıda bulunmuşlardır.
✅ Uygur alfabesi, Türk yazı sisteminin gelişiminde önemli bir yere sahiptir.
✅ Budist tapınakları, duvar resimleri ve minyatürler Uygur sanatının önemli örnekleridir.
✅ Orta Asya’nın kültürel, ticari ve bilimsel merkezi olmuşlardır.

8. KPSS İçin Özet ve Önemli Bilgiler

Konu	Bilgi	KPSS İçin Önemli Not
Kurucu	Kutluk Bilge Kül Kağan	II. Köktürk Devleti'nin yıkılmasından sonra kurulmuştur.
En Güçlü Dönem	Moyen-Çur	Ticaret yollarını kontrol altına almıştır.
Dinler	Maniheizm, Budizm, Şamanizm	Savaşçı özelliklerini kaybetmelerine yol açmıştır.
Yazı	18 harfli Uygur Alfabesi	Türklerin yazılı kültürünün gelişmesine katkıda bulunmuştur.
Yıkılış	840, Kırgızlar tarafından	Yerleşik hayat nedeniyle savaşçı özelliklerini yitirdiler.

9. KPSS Çalışma Önerileri:

📌 Uygurların yerleşik hayata geçişinin sonuçlarını kavrayın.
📌 Uygurların kültürel ve bilimsel katkılarına dikkat edin.
📌 Maniheizm’in Uygurlar üzerindeki etkisini iyi öğrenin.
📌 Uygurların Kırgızlar tarafından yıkıldığını unutmayın.
📌 Uygur alfabesi, Orhun Alfabesi ve Uygur yazılı eserlerini karşılaştırın.

İşte Uygurlar konusuyla ilgili soru-cevaplar:

Soru 1: Uygur Devleti'nin kurucusu kimdir?
Cevap: Kutluk Bilge Kül Kağan.

Soru 2: Uygurlar ilk olarak hangi merkezde kurulmuştur?
Cevap: Ötüken.

Soru 3: Uygur Devleti'nin merkezi daha sonra nereye taşınmıştır?
Cevap: Karabalgasun.

Soru 4: Uygur Devleti'nin en parlak dönemi hangi hükümdar döneminde yaşanmıştır?
Cevap: Moyen-çur döneminde.

Soru 5: Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti hangisidir?
Cevap: Uygurlar.

Soru 6: Türk mimarisinin temellerini atan ilk Türk devleti hangisidir?
Cevap: Uygurlar.

Soru 7: Kağıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devleti hangisidir?
Cevap: Uygurlar.

Soru 8: Uygurlar hangi alfabeyi oluşturmuşlardır?
Cevap: 18 harfli Uygur alfabesi.

Soru 9: Uygurlar'a ait destanlar hangileridir?
Cevap: Göç ve Türeyiş Destanları.

Soru 10: Uygur Devleti'ni yıkan Türk topluluğu kimlerdir?
Cevap: Kırgızlar.

Bu Blogda Ara

Kpss Ders Notları